Ivanjica

Pre mnogo godina seoski klesari u zapadnoj Srbiji su u meki kamen peščar urezivali likove vojnika koji su umrli tamo negde na bojištima borivši se za Srbiju u Prvom i Drugom srpskom ustanku, kao i u Prvom svetskom ratu, a najbliži su onda to postavljali kraj puteva. Peščar nije kamen za sva vremena, ali je ipak kamen. Zahvaljujući tome i danas se sa dužnim poštovanjem obilaze ti nadgrobni spomenici. U kraju oko Ivanjice ima ih oko 540. Kada se od kružnog toka tog grada krene putem ka Javoru na četiri kilometara odatle nalazi se selo Rokci sa Palibrčkim grobljem. Ako se od groblja nastavi putem još kilometar sa leve strane se nailazi na putokaz koji pokazuje pravac ka krajputašima. Kada se tu skrene levo, posle nekoliko stotina metara sa leve strane može se videti nekropole sa 32 spomenika.

Sa prednje strane spomenika uklesan je lik vojnika sa puškom ili sabljom, ponekim ordenom, vojničkom čuturom… Sa zadnje strane uklesan je epitaf i poneki podatak o poginulom koji je na ponekom spomeniku uklesan i sa strane. Specifičnost ivanjičkih krajputaša je to što jedan spomenik može biti posvećen dvojici, pa čak i trojici poginulih boraca. Podizali su ih roditelji, braća i sestre za pomen najbližima koji su otišli u boj, a nisu se vratili. Svi natpisi sadrže činjenicu da je vojnik ostao na braniku domovine, da mu kosti leže tamo negde, prigodne reči hvale ili zahvalnice… Po pravilu ovi spomenici, koji su podignuti sa željom da voljeni ne odu u zaborav, visine su između metar i metar i po, jednostavnog su oblika, pravougaonog preseka… U narodu su poznati i pod nazivom „kamene knjige”. Običaj klesanja krajputaša je iščezao, ali neki koji su napravljeni i danas stoje da se nikada ne zaborave junaci i stradanja srpskog naroda.